Kist Hidatid (Hydatid Disease)

[Bilim Forum]

Echinococcus granulosus granulosus köpeklerde, Echinococcus multilocularis tilki ve ender olarak köpek ve kedilerin ince bağırsaklarında yaşayan tenyalardır. Echinococcus granulosus koyun,sığır, at, domuz, kanguru ve insanlarda, E. multilocularis farelerde akciğer ve karaciğerde kistlere neden olur.

Etiyoloji: Köpekler çok küçük tenyalardan (2-7 mm) Echinococcus granulosus granulosus'un son konakçısıdır. Köpekler dışında tilki, kedi ve dingo gibi diğer et yiyenlerde de olgunlaşır. Ara konakçılarda tenyanın kistik formu (kist hidatid) meydana gelir. Ara konakçı olarak büyük-küçük ruminantlar, domuz, insan ve kangurular sayılabilir. Dışkı ile atılan proglottid'leri içeren son halkaları veya bağırsaklarda serbest hale geçen yumurtaları ara konakçılara bu arada insanlara da bulaşır. Ara konakçıda oncospher serbest hale geçerek kan dolaşımı yoluyla karaciğere veya diğer organlara ulaşarak metasestod gelişir. Bu kistlerde protoscolex mevcuttur. Et yiyenler kist içeren organları veya kemiricileri alarak enfekte olur. E. granulosus'un prepatent dönemi 5-6 hafta, E. multilocularis'in prepatent dönemi 4 hafta kadardır.

Yaşam döngüsü: Erişkin ekinokoklar ortalama 5 mm boyunda olup, et yiyenlerin ince bağırsaklarında yer alır. Olgunlaşmış son halkaları dışkı ile dışarı atılır, parçalanır veya bu parçalanmış halkalardan yumurtalar ortama yayılır. Enfekte köpeklerde hiçbir klinik semptom mevcut değildir. Dışkı ile dışarı atılan yumurtalar yem, su ve otlar yoluyla arakonakçılar tarafından alınır. İnce bağırsaklarda açılarak larvalar doku tercihi yapmaksızın kan yolu ile organ ve dokulara yayılır. Ancak en çok tercih ettiği organlar yoğun kapiller damar ağı içeren karaciğer ve akciğer gibi organlardır.

Son konakçı hayvan dışkısı ile direkt veya endirekt olarak temasta bulunan insan ve diğer hayvanlardır. Özellikle esas konakçı dışkısı ile temasta olan çocuklar, veteriner hekimler ve hayvan bakıcıları kist hidatid yönünden risk altındadır. E. granulosus sığır, domuz, at ve diğer otyiyenlerde ve aynı zamanda insanlarda kist hidatiğe neden olur. Döngü çiğ olarak kist içeren karaciğer, akciğer ve dalak gibi organları tüketen et yiyenlerde gerçekleşir. E. multilocularis ise yabani hayvanlar arasında gerçekleşir.

Semptomlar: Ekinokok kistleri klinik semptomlara neden olmaz. Çok sayıda ve büyük kistler canlı ağırlık kaybı, diyaframaya basınç yaparak solunum güçlüğü ve abdominal hacim artışına neden olur. E. granulosus %60 oranında karaciğerde, %20 oranında akciğerde ve %20 oranında değişik organlarda yerleşir. Alveoler ekinokokkoz E. multilocularis'e bağlı olarak birincil olarak karaciğerde, ikincil olarak metastaz şeklinde diğer organlarda yerleşir. Ara konakçıda infiltratif tarzda ve tümöre benzer yapıda yaygındır. E. granulosus dünya çapında yaygındır. E. multilocularis ise, Kuzey Amerika, Kuzey ve merkezi Avrupa, Orta Doğu, Rusya gibi bazı ülkelere lokalize olmuş haldedir.

Tanı: Son konakçıda proglottid'lerin saptanması güvenli bir tanı yöntemi değildir. Dışkıda ekinokok yumurtaları ortaya konabilir. Ancak diğer tenya yumurtaları ile ayırıcı tanı yapılamaz. Dışkıda antijenler (koproantijen) ELISA yöntemi ile ortaya konabilir. E. multilocularis yumurtalarının identifikasyonu PCR ile yapılır. İnce bağırsaklardaki ekinokokların ortaya konması özel güvenlik önlemleri alınmış laboratuvarlarda mümkindür. Ultrasonografik karaciğer muayenelerinde multiloküler yapıda ince cidarlı irili ufaklı kistler ortaya konarak aspirasyon biyopsisi yapılır.

Sağaltım: Köpek ve kedilere yaşam döngüsü nedeniyle 2.5-3 ay ara ile praziquantel verilir.

Kontrol ve korunma: Et yiyenlere kist hidatik içeren enfekte organlar veya karkas yedirilmez. Düzenli olarak 6 hafta ara ile tenyalara etkili ilaçlar ile ilaçlanır. Bu ilaçlama koyun sürüleri ile dolaşan çoban köpeklerinde veya sahipli köpeklerde periyodik olarak yapılmalıdır. Köpek ile temasta olan insanlar devamlı olarak ellerini sabun ve su ile yıkamalıdır. Ekinokok yumurtaları kıl ile tüylere yapışıp kalarak uzun süre enfektif özelliğini yitirmez. Kanatlılar, köpek malzemeleri, rüzgar ve su ile taşınır. Yumurtalar dondurulmuş ortamlarda bir yıl süre ile canlı kalır. Isı ile tahrip olur. Ancak güneş ışığı etkisinde en az 3 hafta içinde yıkıma maruz kalır. Kist hidatid protoskoleksleri veya içinde mevcut hidatid kumu içerir. Her bir protoskoleks köpek tarafından alındıktan sonra ince bağırsaklarda yeni bir tenya gelişir. Şayet ara konakçıda kist hidatid patlayacak olursa, yeni kistler meydana gelir. Konakçıdaki kist hidatid'lerin patlaması sonucunda anafilaktik şok, dolaşım kollapsı ve ölüm şekillenir. Geniş ve büyük kistler hareket, travma veya bedensel etkinlik esnasında kolayca patlar. Ara konakçı olarak herbivorlardan özellikle koyun ve sığır, omnivorlardan domuz ve insan sayılabilir. Karnivorlar E. granulosus'un birincil konakçısıdır. Bu tenyanın ara konakçısı ise otyiyenler, domuz, insan ve diğer bazı memelilerdir. Karnivorların dışkılarındaki yumurtayı ot ve sularla alarak enfekte olurlar. Yumurtadan karnivorlar için enfektif özellikte olan kist hidatid karaciğer ve akciğerlerde gelişir. Ancak enfekte larvaların konakçıda organ seçmesi söz konusu değildir. Domuz ve koyunlarda kist hidatidler kapiller damarlardan zengin karaciğer ve akciğerlerde meydana gelir. Hidatid kistler klinik olarak hiçbir semptom doğurmaz. Ancak kesim sonrası ortaya konabilirler.

Blog bölümünde Zeynel Veisoğlu tarafından yazılmıştır. Üyeliğini aldığında hesabına aktarım sağlanacaktır.