Deli İnek Hastalığı nedir?

[Bilim Forum]

Deli inek hastalığı – Bovin süngerimsi ensefalopati

İlerleyici nitelikte, öldürücü, nörolojik belirtilerle nitelendirilen koyunların scrapie hastalığına benzeyen erişkin sığır hastalığıdır. İlk kez 1986 yılında İngiltere’de ortaya konmuş olup, Kuzey İrlanda, Kanada, Danimarka, Almanya, İsviçre, Fransa ve İrlanda Cumhuriyetinde saptanmıştır. Hastalığın şu ana kadar Türkiye’de varlığını bildiren bir çalışma yoktur. Deneysel olarak domuz, koyun, keçi, sığır, mink ve Macaque maymunlarına nakledilmiştir. İngiltere’deki salgın döneminde hayvanat bahçelerindeki felidae (puma, aslan, kaplan, çakal), bizon ve ankole ineğinde, Norveç’te bir kedide ortaya konmuştur. Kedilerin enfekte sığır ürünleri ile hastalandıkları kabul edilmektedir.

Spongioform encephalopatie’lerin etiyolojisi: İnsan ve hayvanlarda spongioform encephalopathie’ye neden olan hastalıklar klinik ve patolojik bulgulara göre süngerimsi beyin hastalıkları olarak isimlendirilir ve her zaman ölümle sonuçlanan sentral sinir sisteminin dejeneratif hastalıklarıdır.

Bu hastalıklarda şekillenen sentral sinir sistemi semptomları hücrelerde ve hücreler arasını dolduran dokuda vakuol oluşumu, sinir hücrelerinin ölümü, destekleyici hücrelerde artış, büyüme ve plaklar halinde protein nitelikte maddenin birikmesidir. İnsanların Kuru hastalığı ile koyunların Scrapie hastalığının birbirine benzediği çok eskiden beri bilinmektedir. Sığırlarda BSE yeni saptanan bir encephalopathie olarak kabul edilmektedir. CWD ve TME ilgili hayvan türlerinin scrapie’si olarak kabul edilir.  Creutzfeld- Jacob disease, Kuru ve Gerstmann-Straussler sendromu uzun süreli inkubasyon periyoduna sahip, dementia (bunama), tremor ve körlük ile nitelendirilen insan hastalıklarıdır. Bu hastalıklar genetik ve enfeksiyöz nitelikte olup, kornea nakli gibi operasyonlarla nakledilebilmektedir. Kuru ise, Papua Yeni Gine’de kanibalismus (yamyamlık)’a bağlı olarak insanlarda meydana gelen bir hastalıktır. Kuru hastalığının CJD’nin sporadik formu olduğu kabul edilmektedir. Gerstmann-Straussler sendromu ise otosomal ressesiv bir gen tarafından nakledilen kalıtsal bir hastalıktır.

Etiyoloji: BSE ilk kez 1986 yılında sığırlarda saptanan, birkaç yıl içinde İngiltere’de ekonomik kayıplara sebep olan ve sığırcılığı tetid eden bir hastalıktır. 1986 yılında İngiltere’de sentral sinir sistemi semptomları ile nitelendirilen sığır hastalığı ortaya çıkmış ve yapılan histopatolojik muayenelerde bu hastalığa spongioform encephalopatie’nin neden olduğu ortaya konmuştur. İngilizce kaynaklarda hastalık “Mad Cow Disease” olarak isimlendirilmektedir. Sığırların deli inek hastalığı ile benzer histopatolojik değişikliklere neden olan koyun ve keçilerin Scrapie hastalığı bu hastalıktan önce bilinmekteydi. Scrapie etiyolojisi üzerinde 1988 yılında yapılan çalışmalarda sorumlu ajanların bovine spongioform encephalopatieye neden oldukları ortaya kondu. Scrapie ile enfekte koyun ve keçilerin et ve kemik unlarından hazırlanan sığır yemlerinin hastalığı bulaştırdıkları saptandı. Diğer taraftan BSE benzeri scraie hastalığı antilop ve kedilerde de ortaya konmuştur. Enfekte sığırların etlerini tüketen insanlarda BSE’ye benzer Creutzfeld -Jacon disease meydana geldiği için önem arz etmektedir. Hastalık aynı zamanda diğer ülke sığır populasyonları için risk teşkil eder.

BSE’nin ilk klinik belirtilerine 1986 yılında rastlanmış, izleyen yıllarda ayda ortalama 250 adet hayvanın hastalandığı görülmüştür. Yapılan çalışmalarda scrapie ile enfekte koyunların karkaslarının et, et-kemik unu şeklinde konsantre yem olarak sığır beslemede kullanıldıkları ortaya konarak hastalığın bu yolla süt ineklerine geçtiği ortaya konmuştur. Özellikle yüksek süt verimli ineklerde ve yavrularında aşırı miktarda et, et-kemik unu kullanılan işletmelerde hastalığın yaygın olarak görülmesi bu savı doğrulayan dağılıma sebep olmuştur. BSE’de ırka bağlı dağılım farklılığı mevcut değildir. Hastalığın 3-4 yıl gibi uzun inkubasyon periyoduna sahip olması erişkin sığırlarda görülme nedenidir. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalarda inkubasyon periyodu 2.5 yaşa kadar düşmüştür inkubasyon süreleri göz önüne alındığında İngiltere’de ortaya çıkan deli inek hastalığının 1980’li yıllarda başlamış olması gerekir. Scrapie’li koyunların kadavralarından hazırlanan et ve et-kemik ununun antiloplarda kullanılması sonucunda da BSE meydana gelmiştir. Nitekim enfekte sığırların beyin dokuları ile beslenen farelerde hastalık deneysel olarak meydana getirilmiştir.

BSE’de önemli olan husus hastalığın endemik nitelikte olup olmadığıdır. Bu hastalık koyunlarda yüksek enfeksiyözite oranına sahip olduğu gibi, horizontal olarak sürü içinde bulaşır. Enfekte koyunların sentral sinir sisteminde (beyin, omurilik, periferik sinirler) ve lenforetiküler sisteminde (dalak, lenf düğümleri ve thymus) enfeksiyon titresi yüksektir. Bu nedenle 1988’den beri ruminantların scrapie’li koyun ve keçilerden elde edilen et, et-kemik unları ile beslenmesi ve İngiltere’den benzer ürünlerin ithalatı yasaklandı. Sadece 6 aydan küçük hayvanlarda risk olmadığı bildirilmektedir.

Bulaşma: Hasta hayvanlardan elde edilen et-kemik unu ve hayvansal kökenli yem katkı maddeleri ile beslenmeye dayalı olarak hastalık meydana gelmektedir. Biyolojik mekanizması tam olarak açıklanmamakla beraber hasta ineklerden doğan yavruların risk teşkil ettiği, kolostrum ve süt ile bulaşmadığı kabul edilmektedir. Direkt temas yoluyla hastalık bulaşmaz. Ancak bulaşıcı etken olan ve sentral sinir sisteminden izole edilmiş bulunan, “prion” olarak isimlendirilen, Dna ve RNA içermeyen, protein karakterli maddenin hastalığı bulaştırdığı bilim adamları tarafından kabul edilmiştir.

Çalışmalar sonucunda; prion proteininin PrPn geni tarafından kodlandığı ve normal memeli, kanatlı, balık ve mayalarda da bulunduğu bildirilmektedir. İşlevi henüz tartışmalı olmakla beraber bu proteinlerin omurgalıların sinir hücrelerinde sinaps işlemlerinde rol alan, reseptör özelliğinde bir glikoprotein olduğu anlaşılmaktadır. Normal hücrelerdeki şekli PrPC (kromozomal) olarak isimlendirilen bu proteinin hastalıkta PrPSC (scrapieyle ilgili) olarak isimlendirilen formu şekillenmektedir. İki proteininde kimyasal olarak benzer olduğu, PrPC’de yüksek düzeyde alfa-heliks bulunurken, beta kalıntılı plak halindeki peptid formunun ender olduğu bildirilmektedir. Bu form proteinaz enzimleri tarafındanvsindirilirken, PrPSc alfa sarmaldan fakir, beta katlantılı aminoasit dizisinden zengin olduğundan proteinazlar tarafından sindirilemedikleri ortaya konmuştur. PrPC hücrelerde endoplazmik retikulum ve Golgi aparatı sürecini geçirerek hücre membranına ulaşmakta vevişlemini yaptıktan sonra yıkıma uğramaktadır. PrPSc ise yapısal farklılık nedeniyle yıkıma maruz kalmamakta, intra ve ekstrasellüler olarak birikmektedir.

Bulaşmanın sindirim sistemi yoluyla olduğu, prionun tonsillere, dalağa, bağırsaklardaki lenfatik dokuya uğradıktan sonra splanik sinirlerle omurilik ve beyin dokuya ulaştığı bildirilmektedir.

Semptomlar: BSE yavaş seyirli, ancak 2-3 ay içinde ölüme neden olan ve erişkin sığırlarda görülen bir hastalıktır. İnkubasyon periyodu hakkında değişik görüşler mevcuttur. Daha önceki yayınlarda 5 yaşından büyük ruminantlarda hastalık görüldüğü bildirilmekteydi. Bu süre günümüzde 22 (24) aya kadar düşmüştür. Hastalığın uzun bir inkubasyon periyoduna sahip olması ve bu süre içinde oluşan klinik semptomların yavaş yavaş gelişmesi semptomları tam olarak izleme olanağını maskelemektedir. Şekillenen semptomların bir hayvanda aynı belirginlikte olmaması nedeniyle yanılgılar ortaya çıkabilir. Yürüyüş, duruş ve dayranış bozuklukları, karakterde değişim, ürkeklik, sinirlilik, ön ayakları ile yeri kazma, sese, gürültüye ve kendisine yaklaşanlara karşı reaksiyon, bazen saldırganlık, canlı ağırlık kaybı, diş gıcırdatma gibi semptomlar görülür. Vücut ısısı normal sınırlar içindedir. Sentral sinir sisteminde meydana gelen patolojik değişiklikler sensibl ve motorik sinirlerde işlev bozukluklarına sebep olarak klinik semptomları şekillendirir. BSE’de esas semptom korku ve saldırganlığın egemen olduğu klinik görünümdür. Genel hiperestezi hali ve sese karşı duyarlılık mevcuttur. Devamlı ekstremitelerde ataksi, kendiliğinden bükülmeler meydana gelir. Anormal bacak tutulmaları, ayağa kalkarken ve yatarken güçlük çeker. BSE hastalığının seyri esnasında hiçbir dönemde ateş yoktur.

Tanı: Klinik semptomlar dışında BSE’nin tanısı serolojik veya etken identifikasyonu yapılarak konamaz. Çünkü hastalığın seyri esnasında bağışıklık yanıtı gelişmemektedir. BSE olgularında antikor şekillenmediğindenserolojik testler negatif sonuç verir. Tanı için klinik semptomlar yeterli değildir. Beyin dokudan histopatolojik, immunohistokimyasal ve elektron mikroskopik yöntemlerle scrapie associated fibrillerin ve anormal PrP’nin saptanması esasına dayanır. 2 spesifik ELISA yöntemi ve Western immunoblot metotları sığırlarda uygulanmaktadır.

Ayırıcı tanı: Kuduzun saldırganlık dönemi deli inek hastalığına benzer. Fakat BSE çok daha uzun sürelidir. Listerial encephalitis, hipomagnezemik tetani, kurşun zehirlenmesi, downer cow sendromu, ketosisin nervöz formu, intrakranial apse, tümör oluşumu veya travmalar ile karışır.

Sağaltım: Sağaltım yoktur. Risk nedeniyle yasal yasaklama getirilmiştir.

Korunma: BSE’li ve BSE’den şüpheli sığırların sürüden ayrılarak itlafı. Sığır yemlerine hayvansal kökenli proteinli maddeler katılmamalı. Hastalığın görüldüğü ülke ve bölgelerden hayvan yemi, protein katkıları maddeleri ithal edşlmemeli. Rendering tesisleri güvenilir bir şekilde çalıştırılmalı. Pastörizasyon ve sterilizasyon işlemlerinin prion yıkımına neden olmadığı gözden uzak tutulmamalıdır. Ruminantların protein gereksinimi bitkisel protein kaynaklarından sağlanmalıdır. BSE hastalığı insan ve hayvan sağlığı açısından önemli bir hastalık olması sebebiyle ihbarı mecburi hastalıklar listesine alınmış, sığır ve koyunların her türlü artıkları ile et-kemik unlarının hayvan yemlerinde kullanılması yasaklanmıştır.

Kaynakça: Bilal, Tarık., Sığır Hastalıkları., Sentral Sinir Sistemi Hastalıkları., 2013.,285-291.

Blog bölümünde Zeynel Veisoğlu tarafından yazılmıştır. Üyeliğini aldığında hesabına aktarım sağlanacaktır.