Babesiosis (Piroplasmosis)

[Bilim Forum]

Yüksek ateş, intravasküler hemoliz nedeniyle anemi, hemoglobinemi ve hemoglobinüriye neden olan, keneler tarafından bulaştırılan protozoer bir hastalıktır.

Sığırlar yanında, koyun, keçi, at, merkep, domuz ve köpeklerde de hastalığa neden olur. Tropik, subtropik ve Akdeniz ülkelerindeki hayvanlarda görülen önemli hastalık etkenleri olarak büyük ekonomik kayıplara yol açar. Piroplazmalar ve Sporozoalar Eimeria türlerinde olduğu gibi sporogonie, sxhizogonie ve gamagonie safhalarını geçirir.

Yaşam döngüleri kene ve evcil hayvanların organizmasında gerçekleşir. Kenenin bağırsaklarında gametogonie ve değişik dokularında sporogonie aşamalarını geçiren piroplazmalar schizogonie dönemlerini evcil hayvanlarda geçirir. Kene hasta hayvandan kan emerken merozoitleri kan dolaşımına alır ve kenenin bünyesinde gametogoni veya seksüel jenerasyon başlar.

Merozoitler makro ve mikrogamet meydana getirerek seksüel yolla zigot oluşturur. Zigot sporogoni yolu ile çoğalır. Babesialar sadece eritrositlerde yer alırken, Theilerialar hem eritrositlerde hem de lenfoblastlarda schizogonie dönemlerini tamamlar. Sporozoitler kene kan emerken hayvana nakledilir.

Etiyoloji:

Sığırlardaki türlere değinilecektir.

1. Babesia bigemina: Sığır eritrositleri içinde armuta benzer, tek veya çift armut formunda (sivri uçları dar açı yapar) yer alır. 3-4 mikron büyüklüktedir.
2. Babesia bovis: Küçük babesia olarak tanımlanır. 1.5-2 mikron büyüklüktedir. Sürme kan frotilerinde eritrosit içinde çift armut şeklinde olup, aralarındaki açı 45°`den büyüktür. Ülkemizde daha çok görülür.
3. Babesia major: Çok patojen değildir ve Haemaphysalis punctata tarafından bulaştırılır. Sığırlarda semptom meydana gelmez ve hemoglobinüriye rastlanmaz. Sadece splenomegali ve buna bağlı dalak ruptur olguları bildirilmektedir. Mikroskopik bakıda kolayca babesia divergensten ayrılır. Çünkü babesia major hayli büyük olup, merozoitleri 3.3-3.5 mikron büyüklüktedir ve eritrositlerin merkezinde yer alır. Her iki merozoiti arasında açı çok sivridir.

Babesia bigemina

Bulaşma:

Mayıs ile Kasım ayları arasında keneler tarafından sığırlara bulaştırılır. Mayıs ve Haziran aylarında rastlanma oranı çok yüksek olmasına karşın, Eylül ve Ekim aylarında bu oran düşer.

Babesia vektörleri 1, 2 ve 3 konakçılı Boophylus spp., Rhipicephalus spp., Hyalomma spp., Dermacantor spp. ve Haemophysalis türü kenelerdir. Görülme sıklığı kene popülasyonunun etkinliği ile ilişkilidir. 26-27°C çevre ısısı ve rutubet etkinliklerini arttırır. Sporadik nitelikte babesiosis olgularından sığır veya yabani ruminantlar sorumlu tutulmaktadır. 1.5 yaş civarındaki sığırlar yaşlılara oranla hastalığa daha duyarlıdır.

Mikroskopik bakıda Babesia divergens dar açı yapan iki armut formunda görülür. Larva, nimf ve erişkin kenelerde gelişmeye devam eder. Armuda benzer şekilde, 3-4 mikron büyüklükte. Enfekte edilen sığırlarda periferik ve visseral damarlarda çoğalarak hemolize neden olur. Anemi, sarılık, hemoglobinemi ve hemoglobinüri gelişir. Kenelerin aktif olduğu mevsimlerde klinik semptomlar çok belirgin olarak ortaya çıkar.

Boophilus microplus

Rhipicephalus microplus

Hyalomma marginatum

Haemaphysalis punctata

Patogenez:

Babesialar kenelerde transovarial ve transstadial olarak nakledilirler. Hasta veya laten enfekte hayvanların kanından alınan babesialar kenelerin sindirim kanalında serbest hale geçerek bağırsak epitellerinde çoğaldıktan sonra, karın boşluğuna dökülerek tükürük bezlerine ve ovariumlara göç eder.

Ovariumlarda bulunan yumurtalara geçerek nimfleri enfekte ettikleri gibi, tükürük bezleri yoluyla kan emerken sığırları enfekte ederler. Konakçı periferik kanında eritrositler içine yerleşerek ikiye bölünerek çoğalırlar ve eritrositleri hemolize eder. Eritrositler merozoitler tarafından parçalanır. Serbest kalan babesialar diğer sağlam eritrositleri enfekte eder. Bu şekilde periferik kan dolaşımındaki eritrositlerin yaklaşık %40’ı enfekte hale geçer.

Hemolize bağlı olarak hemoglobinemi, hemoglobinüri ve ikterus şekillenir. Dolayısıyla hemolitik anemi gelişir. Hastalığın akut dönemini atlatan sığırlarda babesialar hemapoetik organlara yerleşerek babesiaya has bağışıklık (premunite) oluşumuna neden olur. Premünite gelişmiş hayvanların eritrositlerinde tek tük babesia ortaya konabilir.

Semptomlar:

Babesiosis akut, subakut ve kronik seyirli olmakla beraber, saha koşullarında ateş, anemi, ikterus, ödem ve hemoglobinüri ile karaterize akut formu görülür. 8-10 günlük inkubasyon periyodunu takiben yüksek ateş (41-42°C) 5-6 gün süreyle devam eder. Bu dönemde durgunluk, iştahsızlık, kalp sıklığı ve solunum sayısında artış, süt veriminde düşme gibi semptomlar ortaya çıkar. Hemoglobinüri çok belirgindir. Hastalığın başlangıcından 2-5 gün sonra hemoglobinüri görülür. Babesiosiste en önemli semptomlar yüksek ateş ve hemoglobinüri olmasına karşın, theileriosiste hemoglobinüri yoktur. Mukoza ve serozalarda hemolitik ikter belirtisi olan solgunluk (anemi) ve sarılık (ikterus) gözlenir. Anemiye bağlı olarak güç hareket etme, salkantılı yürüyüş, başı eğik tutma gibi semptomlar ortaya çıkar. 7-10 gün içinde eritrosit sayısı 2 miyon veya altına, hematokrit değer %10’a düşerek anemiden ölüm şekillenir. Subakut ve kronik babesiosis olgularında sadece ateş ve iştahsızlık görülür. Babesiosisli ruminantlarda kan sulu kıvamda olup, plazma ve serum kırmızı renktedir (hemolizis).

Öngörüm:

Aneminin derecesine bağlıdır. Hematokrit değeri >12 olan olgularda öngörüm elverişsiz, >12-15 olgularında elverişlidir.

Korunma:

Sürü bazında kene mücadelesi şarttır. Kenelerin aktivite kazandıkları sıcak mevsimlerin başlangıcında kene banyosu, yıkama veya püskürtme şeklinde ilaçlama şarttır. Meraya çıkan hayvanlarda flumethrin kullanılır. Ektoparaziter ilaç uygulamaları 4-6 hafta ara ile tekrarlanır. Koyun ve keçiler açısından ideal olanı mayıs ayında kırkım sonrası yaptırılan kene banyosudur.

Kaynak: Bilal, Tarık., Sığır Hastalıkları., Kardiyovasküler Sistem Hastalıkları., 2013., 203-206.

Blog bölümünde Zeynel Veisoğlu tarafından yazılmıştır. Üyeliğini aldığında hesabına aktarım sağlanacaktır.