Genel Araştırma

Tanımlama: Sentral sinir sisteminde yangıya neden olan (encephalomyelitis) bir virus (neurotrop) tarafından köpek, kedi, yabani karnivor, ruminantlar ve insan dahil memelilerde görülen %100 ölüm ile sonuçlanan zoonoz niteliğinde bir hastalıktır. Yarasalarda mevcut kuduz virusu doğal bir varyant olup, insan ve hayvanlar için patojendir. Virüs bütün memelileri enfekte eder ve encephalitis’e bağlı davranış bozuklukları, saldırganlık gibi semptomlarla ölümle sonuçlanır. Yabani karnivorlar arasındaki siklusu yönünden yabani kuduz (sylviatic rabies), evcil karnivorlar arasındaki siklusu yönünden evcil hayvan kuduzu (urban rabies) ve yarasa kuduzu (paralitik rabies) olarak üçe ayrılır. Etiyoloji: Kuduz virusu “Rhabdoviridae” familyasının “Lyssavirus” genusundan, sentral sinir sistemine affinite gösteren (neurotrop) bir virustur. Mermi görünüşündedir. Fakat üreme ortamlarındaki şekli CDV’na ve diğer morbilli viruslara benzer. Bu genus üç tipe veya serotipe ayrılır. Bunlardan bir tanesi bütün saha çalışmalarından izole edilir ve laboratuvarda kuduz virusu (sokak suşu-stres virus) olarak kulkanılır. Diğer iki tanesi ( yabani virus-wild ve yarasa virusu) kuduz ile ilişkili virus olarak kabul edilir. Saha virusu Pastör tarafından “sokak suşu” olarak isimlendirilmiş ve farelere intrakranial yolla verilerek üretilmiştir. Farelerde intraserebral letal doz (M..İ.C.L.D50) standart olarak kabul edilmiştir. 3 aydan küçük köpek ve kedi yavrularında ısırık sonrası belli bir inkubasyon periyodu gerektiğinden mantıksal olarak kuduz gelemeyeceği gibi, yavrular maternal nötralizan antikorlar tarafından da kuduza karşı korunur. Salya, idrar ve süt en fazla virus içeren sekretlerdir. Kuduz virusunun dış ortamda canlı kalma süresi ısı, güneş ışığı ve rutubet ile doğrudan ilişkilidir. Antiseptik, dezenfektan ve sabuna duyarlı olduğundan kısa süre ile canlı kalabilirken, kurumuş sekretlerde ve hayvan kadavralarında bir hafta süre ile canlı kalır. Bulaşma: Virus bütün ekskret ve sekretlerde bulunursa da, özellikle salyada mevcuttur. Bu nedenle ısırık esas bulaşma yolu olarak kabul edilir. Ancak çok ender de olsa dolaylı bulaşma (yaraların salya ile bulaşması, kuduz köpek ile temas, çiğ süt içilmesi gibi) söz konusudur. Bu nedenlerle kuduz hastalığı çok önemsenilmesi gereken bir hastalıktır. Klinik semptomlar ortaya çıkmadan 14 gün önce salyada virus mevcuttur. Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü kuduzdan enfekte ülke ve bölgelerde klinik olarak sağlıklı köpek ısırıklarını enfekte olarak kabul etmiş ve endemik enfeksiyonun görüldüğü bölgelerdeki evcil ve yabani hayvan ısırık olgularında köpeklerin 10 gün karantinada tutulmasını, köpeğin enfekte olup olmadığını anlamak için zorunlu kabul edilmektedir. Deri ile temas, ağız-farenks boşluğu mukozası, göz konjunktivası, yara, ülser ile temas sonucunda da dolaylı yoldan virus organizmaya girer. Sağlam deri ve mukoza bariyerini aşmadığı kabul kabul edilen virusun sindirim sistemi mukozasındaki sıyrık, yara ve ülserlerden organizmaya girdiği kabul edilmektedir. Kuduz virusunun esas konakçıları olan yabani karnivorlar, sokak köpek ve kedileri ile yarasalar Dünyada kuduz enfeksiyon zincirini devam ettirmektedir. Patogenez: Son yıllara kadar kuduz virusunun girdiği yerdeki duyarlı sinirlere 5 saat içinde ve komple ısırık yarasına 10 saat içinde girdiği, periferik sinirler yolu ile medulla spinalis’i izleyerek beyin dokuya ulaştığı kabul edilirdi. Bu mekanizma iki nedenden dolayı geçersiz kılınmıştır. İnkubasyon periyodu virusun beyine periferal sinirlerden m.spinalise oradan da beyin dokuya ulaşma zamanı olarak kabul edilmiştir. Bu fikirler aşağıdaki iki nedenden değişmiştir. Bunlardan ilki virus alındıktan sonraki aşılama hastalığın oluşumunu engellemekte ve virusla karşılaşmamış bireylerde antikorlar kan-beyin bariyerini geçememektedir. Uzunca bir süre virus inokulasyon bölgesinde kalmasına ve kas hücreleri içinde replike olmasına rağmen, immun yanıtı uyaracak antijenik yetenekte değildir. Bunun yanında ek antijen aşı şeklinde verilirse virus periferal sinirlere girmeden yeterli immun yanıt ortaya çıkabilir. Virus lenf ve kan damarlarında bulunmaz. Sentral sinir sisteminde virusun çoğalması (replikasyonu) nöronların içinde olur. Virusun periferal organlara doğru aksonlar yolu ile pasif olarak yayıldığı, birçok organı enfekte ettiği kabul edilmektedir. Bu organların en önde geleni tükürük bezleridir. Burada virus hücre yüzeyinde plazma membranındadır. Nöronlarda olduğu gibi hücre içi membranlarda değildir. Bu ise virusun direkt olarak bezin kanallarına geçmesini sağlar ve böylecedesalyada virus bulunur. Virusun oral ya da nazal yolla alınmasından sonraki patogenezi tam olarak bilinmemektedir. Patoloji: Kuduz lezyonları klinik semptomlar ile ilişkili olmayacak derecede farklıdır. Kuduz hastalığı medulla spinalis, beyin kökü (özellikle pons, medulla, C.amonis) ve bazal ganglia’da lenfoid hücrelerin perivasküler olarak toplanması ile karakterizedir. Ek olarak mikroglialara infiltrasyon sonucunda nöronal dejenerasyon şekillenir. “Negri cisimcikleri” kuduz hastalığı için karakteristik inkulizyon cisimleridir. Virus nükleokapsidlerinin beyin dokudaki nöron sitoplazmalarında ( özellikle hipocampus ve serebellar Purkinje hücrelerinde) toplanması sonucunda Negri cisimleri meydana gelir. Ayrıca önemsiz derecede yangısal reaksiyon şekillenir. Kuduz hastalığından ölen hayvanların otopsisinde makroskopik değişikliklere rastlanmaz. Ağız boşluğu ile midede gıda niteliğinde olmayan maddeler bulunabilir. Semptomlar: Prodromal dönem: Birçok kuduz olgusunda ilk olarak davranış değişiklikleri meydana gelir. Prodromal faz olarak isimlendirilen bu dönemde genellikle vücut ısısı biraz artar. Bu dönem köpeklerde 2-3 gün sürer. Köpek çevresi ile ilişkili ancak tek başına kalmak, saklanmak ister. Bu dönemde salya açırı miktarda virus içerir. Prodromal fazda köpek yürütülecek olursa belden aşağısının salınarak hareket ettiği deneyimli bir hekim tatafından saptanabilir. Bu dönemde araştırılması gereken diğer bir husus da pupillada asimetredir. Eksitasyon dönemi (furious phase): Davranış değişikliklerindeç kısa bir süre sonra (1-2 gün) eksitasyon dönemi başlar. Eksitasyon fazı 1-7 gün sürer. Köpek kudurmuş şekilde olup, huzursuz, aşırı derecede uyarılmış ve her şeyi ısırmaya çalışır. Kuduz hastalığında ses değişiklikleri anormal uluma ve havlama tarzındadır. Felç başladıktan sonra ses kısılır. Paresis belirtisi olarak ekstremitelerde ve kurukta zayıflık, yutkunmada zorluk, çene ve göz lçkapaklarında düşme görülür. Hasta köpeklerde yutma güçlüğü gelişir ve suyu içemez. Bu durum “hidrofobi” olarak isimlendirilir. N.trigeminus felcine bağlı olarak alt çene düşer, dil sarkar ve salivasyon görülür. Çene felcini takip eden günlerde felç hali ekstremitelere yayılır ve en son interkostal kas paralizisinden en geç 10 gün içinde ölüm şekillenir. Paralizis dönemi (dumb phase): Hastalığın bütün formlarında hayvan yan tarafı üzerine yatarak koma ve solunum kasları paralizisinden en geç 10 gün içinde ölür. Bütün kuduz köpekler her zaman sakin ve saldırgan değildir. Kendi etrafında dönme, körlük veya ataksi gibi sinirsel belirtiler gösterirler. Ses değişikliği çok belirgindir. Seksuel istek artmıştır. Hastalığın süresi kuduz belirtileri ortaya çıktıktan ölüme kadar geçen süre maksimum 10 gündür. Aşağıdaki videoda kuduz olan bir köpeğin videosu verilmiştir. Tanı: Şayet hayvan ölmüş veya öldürülmüş ise, kafası özel eğitilmiş kişiler tarafından kesilerek sızdırmaz teneke kutu içinde spesifik tanı laboratuvarına gönderilir. Bu durum kuduzdan şüpheli ruminant kafatası gönderilmesi açısından çok önemlidir. Çünkü küçük boy hayvanları kuduz tanı laboratuvarına ulaştırmak mümkün iken ruminantların mutlaka kafatası gönderilmek zorundadır. Laboratuvarda beyin çıkaran kişi eldiven ve özel giysi ile korunarak çivili tahta üzerinde kafatasını açar ve beyin dokusunun muayene edilecek kısmı olan cornue amınis bölgesini yapılacak muayeneler için laboratuvara ulaştırır. Kaynak: Bilal, Tarık.,Sığır Hastalıkları.,Sentral Sinir Sistemi Hastalıkları.,2013.,268-274. Blog bölümünde Zeynel Veisoğlu tarafından yazılmıştır. Üyeliğini aldığında hesabına aktarım sağlanacaktır.